नेपाल विश्वकै सुन्दर पर्यटन गन्तव्यमध्ये एक हो, तर पछिल्ला तथ्यांकले देखाउँछ — विदेशी पर्यटकबाट हुने आम्दानीको तुलनामा नेपालीले विदेश भ्रमणमा गर्ने खर्च अत्यधिक बढ्दो क्रममा छ। नेपाल राष्ट्र बैंकको ताजा प्रतिवेदनका अनुसार, चालु आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को पहिलो दुई महिना (साउन–भदौ)मा नेपालीहरूले विदेश भ्रमणका लागि ४७ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँ खर्च गरेका छन्।

उता, सोही अवधिमा नेपाल भ्रमणमा आएका विदेशी पर्यटकहरूले जम्मा ११ अर्ब ५८ करोड रुपैयाँ मात्र खर्च गरेका छन्। यसरी हेर्दा, नेपालले विदेशीसँग पाएको पर्यटन आम्दानीभन्दा झन्डै चार गुणा बढी रकम नेपालीहरूले विदेशमा खर्च गरिरहेका छन्।

आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को पहिलो दुई महिनाको विस्तृत विवरण

नेपाल राष्ट्र बैंकले यो खर्चलाई “भ्रमण खर्च” र आम्दानीलाई “भ्रमण आय” शीर्षकमा वर्गीकृत गरेको छ।

अघिल्ला वर्षहरूको तुलनात्मक विवरण

यी तथ्यांकले देखाउँछन् कि महामारीपछि पर्यटन दुबै तर्फ बढेको भए पनि विदेश भ्रमण खर्चको वृद्धि दर आम्दानीको तुलनामा धेरै तीव्र छ।

किन बढ्दै छ नेपालीको विदेशी भ्रमण खर्च?

विशेषज्ञहरूका अनुसार, पछिल्ला कारणहरूले नेपालीको विदेश भ्रमण खर्च बढाएको देखिन्छः

• सस्तो हवाई भाडा र सजिलो भिसा प्रक्रिया – दुबई, थाइल्यान्ड, मलेसिया, सिङ्गापुर, भारत र भुटानजस्ता मुलुकहरू नेपालीका लागि सहज गन्तव्य बनेका छन्।
• विदेशी स्वास्थ्य उपचार, शिक्षा र शपिङ पर्यटन – धेरै नेपालीहरू उपचार र पढाइका लागि विदेश जाने क्रममा ठूलो खर्च गर्छन्।
• अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनी र मेला–सम्मेलनमा सहभागिता – व्यावसायिक भ्रमण र सरकारी टोलीहरूको विदेश यात्रा पनि बढ्दो छ।
• देशभित्रको पर्यटन पूर्वाधार र सेवालाई कमजोरी मानिने धारणा – गुणस्तरीय सेवा, सफाइ, व्यवस्थापन र सुरक्षाको कमीले पनि नेपालीलाई विदेश घुम्न आकर्षित गरेको छ।

विदेशी पर्यटक खर्च किन कम?

नेपालमा आउने विदेशी पर्यटकको संख्या विस्तारै बढ्दै गएको छ। पर्यटन बोर्डका अनुसार, २०२४ सेप्टेम्बरसम्म ७ लाखभन्दा बढी विदेशी पर्यटक नेपाल आएका छन्, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा करिब ३० प्रतिशतले वृद्धि हो। तर, उनीहरूले औसतमा दैनिक करिब ५५ देखि ६० डलर मात्र खर्च गर्छन्, जुन दक्षिण एशियाका अन्य देशहरूभन्दा निकै कम हो।
भारतमा यो औसत खर्च ८५ डलर, भूटानमा १८० डलर र श्रीलङ्कामा १०५ डलर रहेको अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन प्रतिवेदनले देखाएको छ।

आर्थिक प्रभाव र नीति सिफारिस

अर्थविद्हरूका अनुसार, यस्तो असन्तुलनले नेपालको भुक्तानी सन्तुलन (Balance of Payments) र विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा दीर्घकालीन दबाब पार्न सक्छ।
नेपालले विदेशी मुद्रा भित्र्याउने प्रमुख स्रोतहरूमध्ये पर्यटन पनि एक हो, तर त्यसबाट हुने आम्दानीले बाहिर जाने रकम सन्तुलन गर्न नसक्नु चिन्ताको विषय बनेको छ।

नीतिगत रूपमा विशेषज्ञहरूले सुझाएका छन्–

• उच्च खर्च गर्ने पर्यटक आकर्षित गर्न लक्जरी टुरिज्ममा जोड
• भ्रमण प्याकेज, घरेलु एयर कनेक्टिभिटी र होटल सेवालाई गुणस्तरीय बनाउने
• प्रचार–प्रसारमा विदेशी बजार लक्षित अभियान बढाउने
• भिसा नीति र आवागमनमा सहजता ल्याउने

नेपालमा विदेशी पर्यटक संख्या बढ्दो भए पनि उनीहरूले गर्ने खर्च अझै न्यून छ। उता, नेपालीहरूको विदेश भ्रमण खर्च वर्षैपिच्छे तीव्र गतिमा बढिरहेको देखिन्छ।
यदि नेपालले आफ्नो पर्यटन पूर्वाधार, सेवा गुणस्तर र अन्तर्राष्ट्रिय आकर्षण सुधार गर्न सके, देशभित्रै विदेशी मुद्रा आम्दानी बढाउन सक्ने सम्भावना उच्च छ।