काठमाडौं,१५ कात्तिक । आज वैदिक सनातन हिन्दू धर्मावलम्बीले वर्षको ठूलो एकादशी मानिने हरिबोधिनी एकादशी मनाइरहेका छन् । भक्तजनले भगवान् विष्णुको प्रतीकका रूपमा तुलसीको दामोदर (विष्णु)सँग विवाह गरी विशेष पूजा आराधना गर्दैछन् ।
प्रत्येक वर्ष कात्तिक शुक्ल एकादशीका दिन मनाइने यो पर्वलाई प्रबोधिनी एकादशी पनि भनिन्छ । असार शुक्ल एकादशीका दिन क्षीरसागरमा शयन गरेका भगवान् विष्णु आजको दिन जाग्रत हुने धार्मिक विश्वास रहेको छ ।
असार शुक्लदेखि कात्तिक शुक्ल एकादशीसम्मको समयलाई चातुर्मास भनिन्छ, जसअन्तर्गत विवाह, ब्रतबन्धजस्ता माङ्गलिक कार्य गर्न निषेध गरिएको परम्परा छ । यस अवधिमा भक्तजनले तुलसीको व्रत बस्दै विष्णुप्रति भक्ति प्रदर्शन गर्छन् ।
आजका दिन घरघरमा तुलसीको मठ गाईको गोबर र रातो माटोले पोतेर फूलमाला र दीपले सजाइन्छ । तुलसीको मठ नजिकै निगालाको लिङ्ग (विष्णुको प्रतीक) गाडी विधिपूर्वक पूजा गरी तुलसी र दामोदरको विवाह सम्पन्न गरिन्छ ।
धर्मशास्त्रविद् प्रा. तोयराज नेपालका अनुसार, आजदेखि मार्गशीर्ष कृष्ण पञ्चमीसम्म अग्निस्थापना नगरेका दिन पनि अग्निस्थापना विधिबाट हवन र विशेष पूजा गर्न सकिने शास्त्रीय मान्यता छ ।
तुलसीलाई धार्मिक मात्र नभई वैज्ञानिक दृष्टिले पनि लाभदायक मानिन्छ । तुलसीको पात, डाँठ वा फूलको रस रुघाखोकी, औलो र अन्य रोगको औषधि हो । तुलसीको सुगन्धले वातावरण शुद्ध पार्ने, लामखुट्टे र विषालु जीव टार्ने गुण रहेको जनविश्वास छ ।
गरुड पुराणमा उल्लेख भएअनुसार, एक तुलसीपत्र भगवान् विष्णुलाई अर्पण गर्दा १० हजार गाई दान गरे बराबरको फल प्राप्त हुन्छ । भक्तजनले आज फलाहार गर्दै सखरखन्ड, पिँडालु, तरुल आदिको सेवन गर्छन् । यस व्रतले पाप नाश भई मोक्ष प्राप्त हुने विश्वास छ ।
धार्मिक दृष्टिले आजको दिन अत्यन्त पवित्र मानिन्छ । राजधानीसहित देशभरका नारायण मन्दिरहरूमा आज विशेष पूजा र मेलाको आयोजना गरिएको छ ।
काठमाडौँका चार नारायणस्थान—चाँगुनारायण, विशङ्खुनारायण, शेषनारायण र इचँगुनारायण—मा ठूलो मेला लाग्ने परम्परा छ । यी स्थानहरूमा जान नसक्ने भक्तजनले बूढानीलकण्ठ नारायणस्थानको दर्शन गरे पनि चारै नारायणको दर्शन बराबर फल प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ ।
त्यसैगरी, धादिङको नीलकण्ठ नगरपालिका–४ मा रहेको ऐतिहासिक कालिका मन्दिरमा पनि आज विशेष मेला लाग्दैछ ।
आज साँझ भक्तजनले शङ्ख, घण्टा र ढोल बजाउँदै “गोविन्द उठ्नुस्, तपाईं उठे जगत् उठ्छ” भन्दै भगवान् विष्णुलाई जागाउने धार्मिक परम्परा पालना गर्नेछन् ।
हरिबोधिनी एकादशी व्रतले हजार अश्वमेध र राजसूय यज्ञ गरे बराबरको फल प्रदान गर्ने शास्त्रीय मान्यता रहेको छ ।
