२०२५ एप्रिल २२ मा भारतीय प्रशासन अन्तर्गतको जम्मु–कश्मीरको पहलगाम क्षेत्रमा पर्यटकमाथि भएको एक घातक आक्रमणमा २६ जना सर्वसाधारणको मृत्यु भएपछि भारत र पाकिस्तानबीचको तनाव तीव्ररूपमा बढ्न थाल्यो। आक्रमणमा मारिएकाहरू अधिकांश हिन्दू पर्यटक रहेका थिए। सो घटनाले भारतको जनमानसमा गहिरो आक्रोश फैलायो, र सरकारले यसको दोष पाकिस्तान समर्थित आतङ्ककारी समूहहरूलाई दियो।
भारतले घटनाको प्रतिकारस्वरूप मेको पहिलो साता पाकिस्तान अधिकृत कश्मीरमा रहेका आतङ्ककारी शिविरहरूमा लक्षित हवाई आक्रमण गर्यो। पाकिस्तानले यसलाई आफ्नो क्षेत्रीय अखण्डतामाथि आक्रमणको रूपमा व्याख्या गर्दै जवाफी कारबाही सुरु गर्यो। दुवै देशले सीमा क्षेत्रमा हजारौँ सैनिक तैनाथ गरे र सीमावर्ती बस्ती खाली गराए। जम्मु–कश्मीर र पाकिस्तान अधिकृत कश्मीर दुबै क्षेत्रमा सर्वसाधारणको दैनिकी गम्भीर रूपमा प्रभावित भयो।
युद्ध कसरी रोकियो?
मे १० सम्ममा, अमेरिका, संयुक्त राष्ट्रसंघ लगायत ३० भन्दा बढी देशले दुई मुलुकबीच युद्धविराम गराउने प्रयास थाले। कूटनीतिक संवादका माध्यमबाट तत्काल युद्धविराम घोषणा गरियो। दुबै देशले तनाव घटाउने संकेत दिए र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले यसलाई स्वागत गर्यो। भारतले आफ्नो जलसन्धि निलम्बन गरे पनि तत्काल ठूलो युद्ध रोकियो।
अब के हुन्छ?
अबको अवस्था निकै संवेदनशील छ। युद्ध रोकिए पनि भारत र पाकिस्तानबीचको अविश्वास कायमै छ। दुबै देशका सेना अझै पनि हाई अलर्टमा छन्। नागरिकहरू अझै पनि डरको वातावरणमा बाँचिरहेका छन्। अमेरिका लगायतका मुलुकले अब दुबै देशलाई वार्ता गर्न प्रेरित गरिरहेका छन्। तर भारत र पाकिस्तानको पूर्वस्थितिमा फर्कन सहज छैन। भारत प्रशासित जम्मु-कश्मीरमा हालै निर्वाचित सरकार गठन भए पनि स्थायीत्व आउन बाँकी छ। पाकिस्तानले अझै कश्मीर मुद्दालाई अन्तर्राष्ट्रिय बनाउने कोसिस गरिरहेको छ। युद्धले दुबै देशको अर्थतन्त्रमा असर पार्छ। भारतले जलविद्युत् आयोजना तीव्र रुपमा अघि बढाएको छ, तर पर्यटन, उद्योग र रोजगारी प्रभावित छन्।
यो युद्धले नेपालमा पनि अप्रत्यक्ष असर पार्न सक्छ। भारत र पाकिस्तान दुबैसँगको सम्बन्धमा नेपाल आर्थिक, सामाजिक र रणनीतिक हिसाबले जोडिएको छ। भारतसँग खुला सिमाना भएकाले, यदि भारतमा लामो समय युद्धको परिस्थिति रह्यो भने नेपालमा दैनिक उपभोग्य वस्तुहरूको आयातमा अवरोध आउन सक्छ। भारतीय बजारमा पर्ने दबाबका कारण मूल्यवृद्धि नेपालमा पनि असर देखाउन सक्छ। पर्यटन क्षेत्र झन् संवेदनशील हुनेछ, किनकि दक्षिण एशियाली क्षेत्र असुरक्षित देखिएमा विदेशी पर्यटकहरूले नेपाल भ्रमण स्थगित गर्न सक्छन्। साथै, भारतमा कार्यरत लाखौँ नेपालीहरूको रोजगारीमा पनि असर पर्न सक्छ। यदि युद्ध लम्बियो भने उनीहरूको सुरक्षाको चिन्ता नेपाल सरकारका लागि प्रमुख चुनौती बन्न सक्छ।
भारत–पाकिस्तान युद्ध रोकिए पनि दीर्घकालीन समाधान अझै टाढा छ। कश्मीर मुद्दामा स्थायी शान्ति ल्याउन दुबै देशले कूटनीतिक र आन्तरिक सुधारका उपाय अवलम्बन गर्नुपर्नेछ। नत्र, यस्तो स्थिति फेरि दोहोरिने खतरा रहन्छ। नेपालजस्तो छिमेकी मुलुकले पनि क्षेत्रीय शान्ति र स्थायीत्वका लागि कूटनीतिक सन्तुलन कायम गर्दै सक्रिय भूमिका खेल्न आवश्यक देखिन्छ।
